تیم شهاب و قدر سنجی انجمن علم و اندیشه پویا
آلودگی نوری چیست؟
آلودگی نوری آن بخشی از نور مصنوعی شبانگاهی است که به نحوی آزاردهنده یا مزاحم است و به طور کلی آثار زیانباری دارد. این آلودگی هم مثل هر آلودگی دیگری سلامتی را به خطر میاندازد، به زیستبوم آسیب میرساند، و موجب اتلاف انرژی میشود. علاوه بر اینها، آلودگی نوری با روشن کردن آسمان شب از وضوح و درخشندگی ستارهها میکاهد و کار رصدخانهها را مختل میکند. از اوایل دهۀ ۱۹۸۰ یک جنبش جهانی در قالب ” انجمن بینالمللی آسمان تاریک” برای مبارزه با آلودگی نوری به راه افتاده که مرکزش در امریکاست. آلودگی نوری یکی از پیامدهای تمدن صنعتی است و طبیعتاً در شهرها و به طور کلی در مراکز جمعیت خیلی شدیدتر است. نورهای فضاهای خارجی و داخلی ساختمانهای مسکونی و تجاری و مؤسسات و کارخانهها، علائم تبلیغاتیِ نورافشان، چراغهای خیابان ها و خودروها، نورافکنهای میدانهای ورزشی، و خلاصه چراغهای موسمی و دائمی از جمله منابع این آلودگیاند. روشنایی مفرطِ این منابع و نامناسب بودن طراحی آنها موجب وخامت آلودگی نوری میشود و گاهی این آلودگی را تا حدود غیرقابل تحملی زیانبار میکند.
انواع آلودگی نوری
نورهای آلاینده مشکلات متعدد و متنوعی ایجاد میکنند، اما همۀ این مشکلات به نحوی ناشی از استفادۀ ناکارآمد، ناپسند، یا گاهی نالازم از نور مصنوعی است. تابشهای آلاینده به چند دسته تقسیم میشوند و هر چشمۀ نور آلایندهای اغلب ممکن است در بیش از یکی از این دستهها بگنجد:
آستاب ( آسمانتاب، روشنایی مصنوعی آسمان شب) درخشش خفیف شبانهای است که در آسمان بالای شهرها و نواحی پرجمعیت مشهودتر است. بخش عمدۀ این آلودگی ناشی از تابشهای بدجهتی است که مستقیماً از چشمههای بدطرح و نامناسب به آسمان میتابند، و بخش کوچکتر آن هم در واقع بازتابش نور این چشمهها یا چراغها پس از برخورد به اجسام روی زمین است. سرانجام همۀ این نورها، پس از پراکندگی در جو یا برخورد با ذرات افشانهای و غبار، به زمین بر میگردند و به خصوص رؤیت و رصد ستارهها را مشکل یا حتی ناممکن میکنند. مشکلسازترین نوع آلودگی نوری برای منجمان و رصدگران همین آستاب است.
بیشتابه (روشنایی مفرط) به معنای تابش نور به مقدار بیش از حد لازم است. این نوع آلودگی عمدتاً معلول استفاده از لامپهای پُرتوانتر از حد مورد نیاز و به کارگیری چراغهای ناکارآمدی است که انرژی زیادی مصرف میکنند. بیشتابه عملاً انرژی الکتریکی زیادی هدر میدهد، و بنابراین در مقایسه با انواع دیگر آلودگی نوری، لطمۀ خیلی بیشتری به محیط زیست و منابع طبیعی آن وارد میکند.
تیزتابه (تابش خیره ساز) نوری است که در چنان وضعیت و با چنان شدتی به چشم میتابد که تباین دید را بسیار کاهش میدهد و قابلیت دیدن محیط اطراف را موقتاً از ناظر میگیرد. تیزتابه اگر خیلی شدید باشد (مثلاً در نگاه کردن به خورشید با چشم غیرمسلح) بینایی را، دست کم به مدتی کوتاه، واقعاً مختل میکند و در صورت تداوم ممکن است به چشم صدمه بزند. به چنین تابشی “تیزتابۀ کورساز “هم میگویند. تیزتابه در شدتهای کمتر، مثلاً نور بالای خودرویی که از روبرو میآید،” تیزتابۀ دیدکاه”نامیده میشود که قابلیت رویت را موقتاً به مقدار قابل ملاحظهای کم میکند. “تیزتابۀ خفیف”، مثل تابش لامپ پرتوانِ بیحفاظ، مستقیماً خطری ندارد ولی در صورت تداوم ممکن است موجب خستگی چشم یا حتی چشمدرد شود.
کژتابه ( نورکجراهِ مزاحم یا حریم شکن) نوری است که ناخواسته به خانه و زندگی و به طور کلی به حریم دیگران بتابد و آسایش یا خواب راحت را از آنها بگیرد. در بعضی شهرهای امریکا و اروپا برای حفاظت از حقوق مردم در مقابل ورود ناخواستۀ نور معیارها و مقرراتی تدوین شده که راهنمای نورپردازیِ کارآمد از لحاظ نوع منبع، ارتفاع و فاصلۀ نصب چراغها، و همچنین توان مناسب برای لامپهای آنهاست. انجمن آسمان تاریک هم مجموعهای از قواعد و مقررات به عنوان الگو فراهم کرده است.
پخشتابه ( درهم برهمی نور) به معنای ریختوپاش تابش نورهای گوناگون است. این نوع آلودگی ممکن است موجب سردرگمی یا حواس پرتی شود و به حوادثی برای رانندگان و عابران بینجامد. پخشتابه به خصوص در محیطهایی مشهود است که پر از چراغهای بیحفاظ و علایم تبلیغاتی رنگارنگ الکتریکیاند. این اثر در فرودگاهها ممکن است خلبانهای پروازهای شبانه را در تشخیص چراغهای باند فرودگاه به اشتباه بیندازد.
منبع : پِژوشکده دانش های بنیادی-طرح رصدخانه ی ملی ایران http://ino.org.ir/
با توجه به موقعیت مکانی شهرستان اهواز و وجود آلودگی های نوری بسیار در این شهر لزوم ایجاد فضایی برای تلاش در جهت توجه به این مقوله احساس می شد.همچنین استان خوزستان با گستره ی خاص خود دارای مناطق مختلف و بکری است که از لحاظ امکان سنجی رصدی بررسی درست و دقیقی نشده اند،بر همین اساس از مرداد سال ۹۴ انجمن علم و اندیشه پویا برآن شد تا با بهره گیری از تجربه و توان اعضای خود، تیمی را در راستای آماده سازی طرح نقشه آسمان تاریک خوزستان تشکیل دهد.آموزش،تربیت افراد علاقه مند و پیش برد اهداف دراز مدت، از جمله برنامه های ماست.
از طرفی در راستای کارهای علمی انجمن و گسترش فضاهای دانش بنیان ،دقت عمل بیشتر و توجه به موضوعات دیگر از جمله بارش های شهابی نیز در دستور کار انجمن علم و اندیشه پویا قرار گرفت.
بر این اساس تیم “آسمان تاریک” انجمن علم و اندیشه پویا شکل گرفت.